Saturday, August 9, 2008

ZOMI LAWKITE LEH KHANG KIDEMNA. [ iii ]

ZOMI LAWKITE I SIH CIANGIN.

Note: Kammal zatdan pen Han, Than, Khan, San cih bangin kizang kha ding hi. Misi innteekte uapna ahi innlak pan aa kigo ganpum pen sagualgo kicilo a, siguina kici hi. Misisa te kha ahopih theite pen Mangmu, kamsaang cilo-in Vankah ci uh hi. Hanken [ Khanken ] acih ciangin misi aading ngiimna tawh kigo ganpum leh vantuamtuam gennuam ahi hi. Kawsah or Kuasah acih ciangin ganpum bek gennuam ahi hi. Dammawh veh kici a, dammawh kiangah hawh ci-in kizang ngei zen lo hi.

Zomite i sih ciangin kilimbawl lua ihih ciangin, namdangte in hong theikhial uh hi. Misi a deihlua bangin hong ngaihsun ngiau khong hi. Missionaries siate in, " Zomite lamto leh misi zuak leeng hong lei ding hi," ci uh hi. Zomite ki-itna pen ciikh mahmah hi. Ki-itna pen laknuam pusuah nuam a, a it taktak ahihlam telsak nuam mahmah hi. Zomite ki-uapna thukhun hoih icih pen ki-itna tungtawn aa kikhung ahihman ahihi. Sihhun leh Dongtan-hun pen ki-itna lahna ding aa hunhoih pen ahi hi.

Amau itna kilahdante.

Tanute pen siluangphaam or Luangphaam ahi uh hi. Dammawh a sihgim aa kipan Tanubul teng leh sanggambul teng giak uh hi. Innteekte zing-an nitak-an huansakin amau tawh nekhawm pah uh hi. Cina ompih a, a taangsap khempeuh sepsak hi. Tuhun aa specialnurse tawh kibang hi. A sih ciangin misi-luang sawp hi. Misi lawnna khut sillo-in anne uh hi. Itlo a tan ding lauman hizen lawmlawm hi. Misi-luang a siatluat keileh puanzawnin luppih uh hi. Tuhun khangthak ten zangzo kei mawk ni.

Misi thupibawl nuamte in khakhat sung bang kikoih hi. Pu Sukte innpi a sih ciangin kha-3 kha-6 dong bang koih thei uh hi. Tho bawhloh dingin tanute in cing thapai mawk uh hi. Taanglai-in hangkeu-in saphelh bangin siathei nawnlo hi. Tua kawmkaal mahah phunlo-taulo-in anne thei lel uh hi. Tua bektawh mannailo hi. Zingsang khuavak ciangin," Uu aw tho in, khuavaak," ci-in kap uh hi. Anneek hun a tun ciangin, " tho in, anne ni," ci-in kap uh hi. Luphun a tun ciangin," tu in luphun, ihmut hun hi, lum ni," ci-in kap uh hi. Hi sangin a ciikzaw leh a khaupai zaw dingin i lahtheih bang omlai hiam?

Misi guidan.

Lawki haute a sih ciangin Zupinung mah hilel hi. Vai lian mahmah hi. Hanken-kawsah ding zong masa hi. Zu sa uh hi. Si-innteekte bek buailo hi. Sanggambul khempeuh zong vanlian mahmah uh hi. Innlak sanggam ten zong meipum, vok, keel, a tuamtuam zangin siguina nei uh hi.

Laangkhetni.

Nopna munah Zunun kiginni pen Innbawlni kici hi. Sih ciangin kiginkholhni pen Laangkhetni ci uh hi. Laangkhetni ciangin misi lapna dingin Laang bawl uh hi. Misilapna pen Laang kici a, dammawh puakna leh gamsi puaknate pen Taalh kici hi. Gamsi-gamliam leh Zato aa site pen Taalh tawh kipua hi. A kha in, Taalh kaai-in zuak thei hi, ci-in lawkite in um uh hi. Tua Taalh pen innkhat paihleh, innteek ten sia tuak thei hi, ci-in um ahih ciangin lau mahmah uh hi.

Taanglai-in Hanbuuk kilam a, dintan khawngah zawl dawhin tua tungah misi khaang' uh hi. Laangkhetni-in Han kipuah khol hi. Hihnei innbawlni mah bangin innkakhuamte kikho sak hi. Sihtuitawi ci-in nungak li khawng cial uh hi.

Tanu-khak teng in Zanzu guang uh hi. Innsung dimin Zanzu kine hi. Laangkhetni aa kipan Dahla sa nawnlo-in Gaalla, Sala, Tonla, leh agawh aluup kisialhna la vive sa uh hi. Tua late a bei matengin Dahla sutlo uh hi. Sai-ai ngeite in Saaibeelpi tawh Saaizu luup hi. Zingkhuavak madeuhin misi zan-pusuah uh hi. Gaal leh sa aai khinsa ahi, a Tong nailote kiangah, Saaila sa-in si-pusuah uh hi.
a. Saai aw e saai mang aw e nalet pal bang hanpih cia.
b. Nalet pal bang hanpih ta cia, hawkguam nau bang sial ing e.... cise uh hi.

A Tong ngeisate in ahihleh,
a. Ka Ton khuang aw thang zawm aw e, kahan khuang aw, thang zaw aw.
b. Ton khuang leh han khuang thuah tang e, mual ii hem a, thang nah e...ci ngamngam uh hi.

Tua asak kei leh,
a. Tong ii suan tong leuleu ee hang iii suan hang leleu e.
b. Tong ii suan leh hang ii suan aw khua khang ciau bang peel mawng ee.

Si-pusuah ciangin.

Si-pusuah pen zingsang khuavak madeuhin khatvei kipusuah hi. Tua pen Zan-pusuah kici hi. Nakhempeuh azu-asa in zui ahih ciangin mizawngte in hihzo lo hi. Sun Zu-taangtep man ciangin khatvei kipusuah leuleu hi. Tua pen nitak sigui dongin laampih uh hi.

Innka tuangdung mong tengah si-pusuah ngakin a uap khempeuh thau tawh kigingsa-in na om uh hi. Sigaal mipi khempeuh in bikhalaap lam bek mitsuan dimdiam uh hi. Innsung naseem panmun late pen pusuak nuam lua kisa-in vanpi ging bangin lumdimdim bek hi. Hong paikhiat petmah ciangin, pasal khat minsial zakzakin hong pusuak hi. A thah amat teng leh a khawh a luup teng sam zaza hi. " Hong tho oo ka Pu maizum kisa kei oo, gaalmang samang tawh hong tho o, miimza tawh hong tho o, taangza tawh hong tho o, tung aa leeng nakap, nuai aa tai nakap, nadaakhangbu tawh hong laam o, na zamluang tawh hong laam o,vaphualmul leh nasawnkaai tawh hong laam o, nalum natei tawh hong laam o. na Songpi hong kiimkot o, miimcipha hong khiat o, taangcipha hong khiat o, sumnu sumpa hong khiat o, " ci uh hi.

Bikhanuai a, kikhai zam leh inntual kiu a Sathei kungpi tungaa kikhai zamte inzong innsungaa khuangtum tawh kituakin nadawntuah uh a, ciakpah ngengngang hi. Bikhalaap hong pusuah phetin thau tawi khempeuh in lawp pah ziahziah uh hi.

Dak-khuangtumpa daaktum mithum tawh kizui-in lamkhat halin hong pusuak hi. Amau pen khangham pasal vive hi-a, dahmai pua-in maikhing taktawh leilam en a, daktum kawmkawmin hong pai ngeuungeuu uh hi. Daktum gingte in mihing lungsim lawngin khusikmul thosak hi. " Ping .. pel..pol....pingpelpol.......ping.. pel..pol......ping pelpol " ci-in kidawngdawng uh hi. Amaute pen Suangphah zui-in Songpi lamah hong kiheihei uh hi. Tua zomin miksi khaupe man bangin misi pua Laang pen a kap nupihon tawh hong kiluaiphei neunau uh hi. Misi-Laang nungah innteek pasal teng in hul ningniangin kuun ngiungeu kawmsa-in zui uh hi. Daktumte leh Laang nungzui teng in Songpi kiimkot pah liailiai uh hi.

Amau nungah pasal khat a taklam khut tawh teipakhiam khat tawi aa, a veilam khut tawh siallum khat tawisa-in kabembamin hong pusuak hi. Tua zomah pasal khat in, vamul sawnkaai a dim aa kisuang lukhu khu-in, namsau paak zekzak lekin hong thuap leuleu hi. Tua khit ciangin sialki tumpa in khuangtum tawh kituak bolhbolhin a sialki tumin hong thuap leuleu hi. Tua ciangin Sih khuangtumpa ahi hi. Bikha hong suah phet un, amau tengin Tuangdunglam zuanin tuangdung zui-in mipite laamsum pimpem uh hi.

Misi Laang nungzuite in Songpi sagihvei kiimkot uh hi. Tua khit ciangin a kapte tawpin a lu uh hong khia a, innka laizang ah misi laamin tawnpihpih uh hi. Gaal leh Sala leh Tonla ngentang sa uh hi. Tua teng a khit u ciangin, Dahla ngeihnono sutsut uh hi.

Siguihun hong tun ciangin.

Siguikuan or Paikhiat hun ciangin a La uh laih leuleu hi. Tua pen Sanolh or Sanolhna kici hi. Khuang nawh mahmahin kitum a, lasak zong nawh uh hi. Tua Sanolh hun ciangin numei laam lo hi. Amau kihello hi. Pasal bekbek laam hi. A Laa pen a dawn leh a bul kibang hi. A bulte sang bangmah a dawn ten sakik a, kidawngdawng uh hi.

Sanolhna La.
a. Ngawk ee ngawk ee sangawk ee ngawk ee.
b. Ngawk ee ngawk ee sangawk ee ngawk ee

a. Gial ee gial ee sagial ee gial ee
b. Gial ee gial ee sagial ee gial ee.

a. Buai ee buai ee sabuai ee buai ee
b. Buai ee buai ee sabuai ee buai ee

a. Nial ee nial ee siahnial ee nial ee
b. Nial ee nial ee siahnial ee nial ee.

a. Phual ee phual ee vaphual ee phual ee.
b. Phual ee phual ee vaphual ee phual ee.

a. Za ee za ee saza ee za e
b. za ee za ee saza ee za e.

Gaalman saman leh hihneisa leh Tongsa te a sihciang bekin Sanolh thei uh hi. Pasal khanghamte asih ciangin, siguina paikhiatna dingin Lapi tuamkhat nei hi.

a. Kawltei bungleh nadeih leh ngalpalian sial bang sun aw..
b. Ngalpaa nasut zawh ciang aa ee nadeih bel aang aa sia aw.

Tua la a pat phetin misi pen konglamah kisutin paipihpih uh hi. Nupi ten phallo-in lehkaihkaih a, pasal thahaatte mah in kaikhia a, sigui zo bek uh hi. Lasa kawmkawmin siluang huangpua kitun a, tua ciangin khuang saanin khawl uh hi.

Misi pen numei khanghaam ahih ciangin,

a. Za ee za ee saza ee za ee
b. Za ee za eee saza ee za ee.

Naupang khangdawng ahihleh,

a. Kavon tem bang nadeihleh kuangkung aa sial vahawl aw
b. Kuangkung sial lah hawlzo ing e tem bang ka deih sui lang e.

a. Kavon tem bang nadeih leh zangta va matsak veh aw
b. Zangta namat zawh ciang in ee nadeih bel aang aa kuah aw.

a. Dallum sawnkai nadeihleh kasui bang sui kaleu aw
b. Kasuih bang sui kaleu aw e kavah bang vak kaleu aw.

Misi paikhiat pih dingin Tanulam pasal thahaat kitel hi. Kisut kawmkawmin kaikhia hi. Misi khinsa nangawn paihding kiphal nailo mawk hi. Kongpua atun ciangin lasak tawlnga pan se uh hi.

Sanggam bulte pen amau nungzui ciat in ciahpih uh hi. Siguite a tunkikma sungteng pen innteek hawmsuak mahmah hi. Khanglui ten khindai[gamdai] lua agen ciangin Sinung tawh kibang ci-in gen thei uh hi. Innteek pen thakhatin hawmsuah lua ahih ciangin Zawl leh Nuphal leh veeng it teng khawng in tutpih a, zupeeng kiciampih uh hi. Beh-thusa leh Veeng-thusa peeng op hi. Tua muntak aading ngimna tawh thusa kibulh ahi hi.

Beh-thusa, Veeng-thusa, Zawl leh Nuphalte tuamun ah bungsak hi. Peeng-op cihpen midang sangin ciahhak zaw cihna ahi hi. Innteekte lumsak masa a, ihmu aa a naksiat khit ciangin leengla teng kikhenpan se uh hi.

Nopna munah ninihni pen Khekleh kici hi. Sihna munah Handalni [ Khandal ni] kici hi. Han ah Tanute pai a, siluang hoihtak vakoih uh hi. Zu leh an vapuak uh hi. A luang kikoihzia hoihtak a vil khit ciangin ciahkik uh hi. Nithumni pen Hansaak [ Khansaak] kici hi. Mipi bei khin ahih ciangin sanggam naimahmah teng kikaikhawm a, anlim huanin tukhawm lai uh hi.

Sihna or Simun aa kisa La tuamtuam.

a. Napai veh aw tun leh kazua lengvan ah mun muang veh aw.
b. Kei zong simlei aa tullo dia tuangtun muang zaw ve vang e.
[ Saizaang khua Pu Thawng Za Khup la]

a. Zangpeh mimkhau tong naza nam vonkop aw ih tun vaivut suak aw e.
b. Nong tun kaal di ngak lang e kankong suahkaal ngak laang e..

a. Na lawmlawm ee na sang e, kawi ang tan na lawmlawm e.
b. Kawi taan ma bang a pan masa sinlai hiam bang haat sang e.
[ Tun Thual la ]

a. Sumtual tulsing nun eng nuai a, lia leh taang i kim nam aw.
b. En en ing ee ngaih mel lah mu tuam lo a, ih tungsunni tum aw e.

a. Vailo kuan ing khuamualah khawl ing ngaih kangak nan sunni tumta e.
b. En en ing e ngaihmel lah mu tuam lo a, khuamual tuanglam tamtawn a hei ngelngel ee.

a. Thei bang sen in bawh-al a zin tong kadot gualkhan na khup aw ci e..
b. Khual khan nau bang kakhup lahna kaheh luat simlei mual sang sang zaw e.

a. Tung thangvan ah si vangkhua ah lungmuan damtui luang ci e.
b. Hingteng lungah ngilhna dingin sisa ten dawndawn ci e.

a. Gamleeng guikhau kaman zaw diam liitui kadawn zaw diam aw
b. Lituipha gam bang maang hen aw tuai Hau mah ngai tazawng e.
[ A zi sih ciangaa Tun Thual phuah la ]

a. Thuum thuum hal a tuahloh ding aw ih tongneem pam khong aw e.
b. Meel aa muhloh thangnen huihkhi sokkhau bang kiman mawh e.
[ Tun Thual la]

a. Thuum thuum loleng ciin leh katuai ngaihsial lo bang om leeng e
b. Ngaihsial lo bang ih om zong a, sinlai zangva bang a pil ten khua a ngaai ciding aw e.
[ Tun Thual la ]

a. Ka ngaih aw e ngaihno aw e phualva tuikheh no aw e
b. Phualva tuikheh tungmu vanlai um bang khuai khial zo ing e.

a. Lung kazuan damtui in tai aw kasial zanghuih khin len aw.
b. Lungzuang galkhua kadakdak nan lennaang bang huang buang ing e.

a. Zangkhen kawlciang kasai thei hiam ken hong sai dih ve vang e.
b. Sisa ten sai nawnlo ding aw lia nun pat bang sai ing ee.
[ Tel Khaw Don la ]

a. Seino in sanggah hing e puvon in cial tham zawt e.
b. Puvon sawmsial gawhsimna aw phualmul tuklu aa khu e.

a. Sawmsial gawh ka simna aw e si dumpuan aa tuun aw e.
b. Si dumpuan in tuun ing e, vaitho taan mang bang bawm e..

a. Kasawm sial ka ngai zawm aw e ka von niang ka ngai zawm aw
b. Kasawmsial sul aa hei thei a, von niang mah ngai tazawng e.

a. Taikhua vaal ven zangni suak ven zang sawmsial zong heina bansam nau bang hong kap ding aw e
b. Pahtaang cialtham kigawi ei kun, nunnop taanglaam ihi bua zong zua sausak ngo bang lum e

Ih Pu ih Pate in Biakna leh Ngeina kilawmtakin zang thei uh hi. Zomi ahihnate a man kiamsak ngeilo hi. Tuhun Pupa Ngeina panin Christian Biakna ih lut ciangin ngeina zong tampi laih hong kul khong hi. Laih dingaa kilawm om ahitei zongin kepcing dingaa kilawm zong om ding hi. Ngeina mangthangcip leh minam hihna zong peengtoto hi. Tua ahih ciangin bangte paikhia aa bangmunte kepcing ding cih Biakna leh Ngeina thulu tawh sutto lai dingin lamen ni.

Tapidaw leh Dahni ki-uapna.

Lawki a sih ciangin kihehnepna lasa uh hi. Amau upna leh lunggulhna bulphuhin laphuak uh hi. Tua pen Tapidaw kici Christian upna tawh kituak taktaklo thei hi. Sanggam Mizote in Nopna leh Dahna mun aa sak ding Leengkhawm La ci-in a tuam nei uh hi. Amau Christian muhna tawh kituakin phuak a, ngeina aw tawh sa uh hi. Zan thapai-in Leengkhawm la sa-in khuavak zo uh hi. Zukham lo-in gualnuam khop lel uh hi.

Zomite zong Kihehnepna Late leh Lunglen Late eimau la mah tawh phuakin sa leeng hithei lel hi. Ei Zo-aw tawh la i sakmanin Pasian tawh kikhenzah a, kiseh mawk pen Missionaries te huzaap hoihlo khat ahi hi. Ih Ngeina khumnono teng hong hepkhiat sak uh hi. Ki-uapna hawmthawh huai tektek a, kisukkhakna tawm tektek ahih ciangin ki-itna manlaang takin hong kiam zawsop hi. Tapidaw mi hihmanin uu leh nau tawh kizopna thakiam sak ding hilo hi. Kinai seemseem ding hizaw hi. Ih ngeina hoihnono teng kipuapaih kha ahi hi.

Nopna-Dahna cih pen sih hun ciang leh haksaatna tuamtuam nawkkhak hun gennuam ahi hi. Nopna pen Molei ciang, sanggam hiangkawm omkhop hun ciang, innthak lothak lungdam kohni ciang, tuahphatna khat peuh a om ciangin sanggam kiim leh pam tawh kipahtawina leh ki-uapna gennuam ahi hi. Tua hun ciangin Zola mah tawh kigualnuam zo bek ding hi. Zola leh Zo aw tawh Topa kiphat thei hi. Zola mahtawh kidona la-ell kisa thei hi. Pasian deihna tawh kituak late pen a aw himasa lo-in kammal kisam zaw hi.

Thang Siangh. zogampalpi@yahoo.com

No comments: