Monday, July 28, 2008

BANGKUA-NUAM SUAHNA. [ viii ].

MI-POLHTEH MI-NANGHSANG.

Polhtehna pen namnih-in kikhen thei hi. Polhtehna khempeuh ahoih omlo hi. Ahizongin nuntak-masuan bingsak hong khaktan, hong buaisakzo leh a deihhuailo ahih hangin hong susia selo om hi. Bangbang ahi zongin deihhuai khatbeek omlo hi. Mihing nuntak paizia pen ih suahkhiat-in beem [ zero ] tawh khuthawm guakin suakkhia ihi hi. Ih khansungaa ih ngah ngeina khempeuh toptawm leh sintawm ngentang hizaw hi. Paunak sungah " sakhi a pi san, a no san," " Khaikha a gui-ah gah" kici-a hong pantah Nu leh Pate in Ngeinahoih tampi hong kisekh sak ding kisam hi.

Gim hong pialo polhtehna.

Khatvei lai-in kumpi naseem khat, a inn panin ama-naseppuan tawh kuankhia a, Zato a tun ciangin a puan laihin Zoto-uniform tawh naseem hi. Nitak zumtuah ciangin laih-a, nasep-puante nasepna munah nusia hi.

Nikhat sungten tenglo-in puanten bektawh pai hi. Zato-ah naseppih nurse numeite natung khin hi. Pau phuakphuak kawmin a nasep-longpants zamin a khe khum hi. Longpants kaito khinlopi-in, sungten a teeng kisa-in a puanten lei-ah khesuk hi. Longpantskaa-ah a zang talvavau pen amuh ciangin nurse numeite a lehlam nga diamdiam uh hi. Maisan tentanin nui uh hi. Aman bel a ciamnuihgen diksa hinteh ci-in ciltui kailiangin a paukawmin a bombi a kaihtoh leh, a zang pen a sunglamah kialo-a, a bombikaa aa kibaang lawngkha citciat hi. " Aheu... hiten kazang a mu himawklo maw,.." ci-in maizum lua ahih ciangin kong khaakin, " nu ei pa ei" cih kawmkawm leh pusuak ngamlo-in minutes-5 sung khawng tucip hi. A lawmten, " Siapa naman ta hia, nasephun hong kinawh ve," acih uleh, " namai uh nahum vo, hong paikhia ning ei," cikik hi. " Kamuhsa uh hi e, lamdang nawn kei," ci-in puak ziahziahin nuikhia uh hi. Hih pen a uthuai hetlo polhtehna ahih hangin nuntakna susia khollo hi.

Nidangin Zoniik khuk banlo numei ten teeng uh hi. Kizim siammahmah uh hi. Sungten a tuamin kinei zolo hi. Ahih hangin pumpi zahmawh seldan siam mahmah uh hi. Pastor khat zii pen um leh beel sawpin tuitau-ah buai mahmah hi. Tua laitakin a pasal a kiangah vading hi. A niiknuailam lei-ah kia-in a selkhempeuh honsa-in om beba hi. A zumding lau ahih ciangin " hoih ei, hoih ei," ci-in taisan hi. Sianu in a daalkuangzollam aangngat a, a etleh, ama tawdawk daalkuang sungah hong kilang beba amuh ciangin, kilat-a, maizum lua in innsung aa om a pasal tumgawp hi.

Zomite muhna-ah veih pen thupiseh mahmah uh hi. Zawlthu a genlaitakin veihteh a omleh kiplo kitullo hi ci-in um uh hi. Vaikuan numei khatguak inzong veihpeek mawk ngamlo hi. A nung- amaa khuadaak masa a, a lungmuan ciangin peek pan hi. Khanglui mite in veih iip pha mahmah uh hi. Mihon lakah veihteh omleh maizum lua-in kapzo uh hi. Innkuan sungah naupang ankuang-uum veihtehte nangawn maizumin kap uh hi. Tuhunin a pasal in veihpeek leh a galkhat panin a zii in nadawng ek zawsop hi.

Khangluite in a uihna sangin , a geinaai a omkhat thusimlohna lamin lazaw a, midang zahtak piakna hangin a kithupiseh hizaw hi. Pasal veih peekpeekte pen mithupi-in kingaihsunlo hi. Tua ahih ciangin veih mawkpeek zong polhtehna namkhat ahi hi. Zomi ulian Colonel khat in, " Kawlte veih mawkpeek icih hangin hi hetlo hi. Ne Win veihpeek khatvei beek kaza kei hi," ci-in gen ngei hi. Ama cihnop pen, mi kiciante in veih mawkpeek lo hi, cinuam ahi hi. Nupi khat in, tulai veihteh icihte a teh taktak hilo pi, a iipzolo hilo maw," ci hi. Music ging khempeuh lakpanin veihging leh napniitging te zaknophuai lo hi. Midangte zakna mun aa zat ding kilawm lo hi. Mipi lakpan paikhia aa munbuna mun zuat ding ahi hi. Veih mawkpeek pen khangthak ngeina aa zat sangin polhtehna-in ngaihsun leeng hoihzaw hi.

Nuntak masuan hong susia polhtehna.

1. Nupate nasep panmun lakzia.
Numei leh pasal liangko kikim ding cih hangin, numei pasal bang ding a, pasal numei kibawl ding cihna hilo hi. Pasian in leitung a bawlcil in numei leh pasal nabawl hi. Pasal pen pasal dinmun naguan a, numei pen numei dinmun mah naguan hi. Ih pianpih kibatlohnate pen lumletmang ding hilo hi. Innkuan nupa nasep panmun lakna khempeuhah numei aading kilawm leh pasal tawh kilawm om hi. Tua pen a bawlpa sehsa ahi hi.

Tuhunin numei pasal deidan omlo-in gammakai ahizongin kipawlna khat peuhpeuh makai kiseem thei ciat hi. USA ah numei pasal deidan omlo-in galkap tumsak a, galmai-ah a kibangin mapangkhawm uh hi. Nasepna munah zong numeite mah in, Construction nasep hampipi pasalte mah bangin seemzo lel hi. Nupa kinohna nangawnah a tung anuai tuamneih nawn se lo uh hi. Hih bang gamte-ah liangko kikim a, zong kikimzo takpi hi. Tuazah aa numei maikim a dinzawhna gamte nangawn ah, innsungvai hong tun ciangin, numeite pen anbuuklamah mapang zaw hamtang hi. Zong, nakpitakin etlawm zaw se hi.

Kamakpa nunote khat pen WHO [World Health Organization] secratary seem hi. Minister dinmun ahihmanin lian mahmah khin lel hi. Zum a tuah ciangin puanlaihleh anbuuk sunglam lut thuahpah hi. Anlim namkim bawl thei hi. Kuangsawp keusawp taisan ngeilo hi. Zumkhakni simin tuibuukah puansawpin bialtut zihziah hi. Aman ciangin kizuunin a pasal tawh vakkhia zel uh hi. Amah kihtakna leh zahtakna kiamlo thamlo-in pahtawina leh minthanna tamngah zaw hi. Bangzah pilna saang nei-in bangzahin thupi-in lian tase leng, anbuuk nasep taima a thakinte pen leitungah numei picing ahi hi. Anbuuk nasep citaklo numei a tamzaw pen numei dualdap hi-a, khantohna dongkholh hi. Khantawn koppih dingin teelhuai lo hi. Tua bangnam a ngahte in kuhkal takin pattah huai hi.

Ei Zomite lakah Mizo numei a tamzaw ettehtak cing mahmah hi. A innsungte tekelkelin koih hi. A um a beel siangtho-in taangsilsial a, amau munciatah kiseng sitsetin inn zemna tawh kibang hi. Pasal tawh vaikuan atun ciangin anthuk hi. Anneek aman ciangin sawpsiang a, zutkeu-in kuangsenna tau-ah koih hi. Zingsang a thwh simin tuilum, niangtui, coffee a kim dingin awm a, lungdamtakin hawp uh hi. Hibang mite in leitung nuntak masuan khualna thukzaw nei uh hi. Minampite khantohna lungsim puakzia ahi hi.

Numei leh pasal pen sumzonna masuan, lokhawhna masuan, biakna nasepna masuan khempeuhah kilamdang lo-in semkhawm thei uh hi. Innsungah numeizawi leh pasalzawi khen kul veve hi. Pasalte in a pualam nasep khempeuh a zi pantahin hilhhuai hi. A kipantah numeite pen haksaatna hun hong tun ciangin olno takin dingzo pah hi. Anbuuksung neek leh dawn bawlna ah numei dingkhia masa hamtang leh kilawm hi.

Khamtungaa teeng Zomi nupate in amau panmun lak siam mahmah uh hi. zingtungin thokhia-in numeite in ansu hi. Pasalte in puaza liangbaat in tuga heiga khenin tu khiukheu uh hi. Nitak aciah ciangin numeite in tuibuuk khaihin, tuitawi-in, anneek bawl uh hi. Pasalte in naangleem hi. A gawlpukte phong hi. Numeite in ansing pua uh hi. Pasalte in gawlka sui-in pua uh hi. Mipil gamte ih batloh hangin a mun zui-in sep ding-a kilawm om dimdiam lel hi.

Pasal muancing pasal cingtak omna mun napai ciangin vansenna hoihtak kimu pah hi. Na khempeuh sennamun naguang dimdiam ding hi. A vanzat khempeuh siangtho sitsetin amamun ciatah na om ding hi.

2. Mikhempeuh kidophuai polhtehna namkim.

Dailenna-mun.
Tuhun mizawnggam nuntakna zong khualzin paikhia kitam ta hi. Gamzawngkhal mahmah pan vive ihih ciangina khangtogam itun ciangin vanzat khempeuh kilamdang hi. Innpan ih pialkhiat phetin khuadak siam kisam hi. Mitpil kul hi. Midangte heekdan tatdan khempeuh muhkim ding kisam hi. Ih tunnana zui-in nuntak-gamtat kipuahphat kul hi. Amau zat van khempeuh zatsiam nangin hanciam kul ding hi. Sinhingnote zong khuahun leh a mun agam meel sunin kikhel thei uh hi. Thankik zong leikolhna mun leh lohing lakah kibanglo hi.

Khamtung khuata pan paikhia-in khuapilian nazuat ciangin , phungbeelin or innpang beelin nadinsa-in zunpeek kei in. Na omna kiimah cing mawksiat kei in, mikangte in lampi tung ah cilsia lo uh hi. Natna lungnote kizelh kha ding lau uh hi. Zuakpi tawh ki-um eekbuuk napai ciangin zuakpi eu-in nataw siak kei in. Tui kizatna munah ciangkang ahi zongin laidal ahizongin zang kei in. Ekbuuk sungah dinsa-in nazun peek kei in. A kimkot teng thaanghuai khin ding hi. Tuibuuk leh daileenna buuk napai ciangin natatna khempeuh puahsiang lo-in nusia kei in. Na nung aa luutte in ganhing zah in hong mu ding uh hi. Asia mite omna innsungah mikaangte lutngam lo uh hi. Alutin lutnuamlo uh hi. Sianthona leh dinmun saangtak aa omsiamna tawh Zominam min tawisaang in.

Zintunna leh zindona.

Khamtung khuata sungah zintun buuk omlo hi. Sumbawl khualzin tawm mahmah hi. Khualzin sunsunte in sanggam meltheih kizuan hi. Meltheih nneilote in Hausa innpi zuan uh hi. Sanggam nai aa hiangkawm uu leh naute nasia takin zin kido hi. Sa kigawhin kitutpih hi.

Tuhun ciangin pasal navak khempeuh, pilna zongin zinkhia a, khanglui zindo ngeina tawh nan zawh ding hilo hi. Khang kilamdang hi. Nuntak khuasak zia kilamdang hi. Tuni aa ihmuh tuni-in kine hi. Tuni aa ih ngah sumte pen zingciang aading sumzian ahi hi. Anneek tuidawn ciangtansa-in kine hi. Ih hun neih khempeuh i zat hangin kikhamzo lo hi. Midangte aading nikhat mawkbei pen sumhuai mahmah hi.

Kawlgam ka omsung katuahkhaak haksaatna pawlkhat kikum ni. Hong pailai ding zin leh leeng khual manin kipau ngamlo hi. Tun ahihleh suahtakna mun kitung ahih ciangin Kawlgam omlai Zomite theih dingaa kilawm thute pulakhun kasa hi. Mandalay leh Yangkong khuapi-ah tawlkhatsung tuak ka om uh hi. Zintung pen kiphathuak den hi. Pawlpisia khat kihi a, hong lamnaih khempeuh hong kinga uh hi. Mandalay pen Khamtungmi sumbawlte leh Pilna zong biaknalam khualzinte kituahna lamka-bom ahi hi. Zin pen khatkhat cih bang bek hilo hi. Mihing 4 leh 5 tatsat lo-in om a, a tam ciangin 10 pan 15 ciang bang om thei hi.

Zintung khempeuh a tawmpen pheek leh lukham kipaih hamtang hi. Khuapi sungah tui leh meiman kipia den hi. Tuiman leh meiman a zahtampi kipia aa tuate kuaman hong phawkpih ban lo uh hi. Zingsangin tuibuukah maiphiat nuamin kigual uh hi. Ekbuuk painuam kigual uh hi. Innteekte in tua khempeuh awn masa uh hi. Naupangte kisilhun, kithawihun, anneekhun dongkholh ahih ciangin sangkahhun lap ngeilo uh hi. Zan 12:00 dong zintung kiphathuak ahih ciangin innteekte in konghonin luphun maan omlo hi. Zingsang ciangin meileeng lapnuamte nai-3:00 AM aa kipan puapial khia uh hi. Innteekte thawhloh phamawh hi. Ihmu nuamkimlai kong hon dingin kitho hi. Zupinung zanmeng bangin mangbang ciciai tawntung hi.

Ansai-ah an neekkhat Ks 15/- ahihlaitakin anman ci-in Ks 5/- ta hong pia hi. Innteeknu pen amavai tampi suangsamin zinte anhuanin thamang hi. Zingsang nai-8 aa ne, nai-10 aa ne, 12 aa ne kiphathuak den hi. Nitak an pen nai-4 aa kipan kipia a, vak hong tungmasasa kinesak hi. Pawlkhatte nitak nai-10 nangawnin annelo-in inn hong manawh uh hi. Innteeknu pen kuangsawp keusawpin tuitau phungah tawlnga lo-in ding hi. Hihte khempeuh haksatna innkuaman hong sehsak lo uh hi.

Innkuansung haksaatna khatpeuh a om zongin kikuphun nuamtak kingahlo hi. Tate tawh kikholhhun, thuhilhhun kingahlo hi. Mun-awng khempeuh dimin lupnakiimah kiphah pikpeek ahihmanin nupa omkhophun zong kingahlo hi. Zindona hangin innkuansung nuntak kisia hi. Naupangte suakta in ki-uk theilo hi. Zin leh leeng hangin hizah haksaatna ih thuak hangin , naupangte pantah siamlo-in hong kidaisak hi. Zumna daina tamopi kithuaklawh hi. Tua pen khualzin gamvakte polhtehna hang hi-a, a kilawm ciang khual theihlohna hang ahi hi.

Zinte phawkding.
* Hiangkawm longal eima business tawh khualzin ihihleh mi innah zintun zong kei in. Zintun
buuk zuan in.
* kipelh theilo aa zin natun teitei a kul leh, na puanlom leh nakhom ding anguai tawh kicing takin
kithawi in. Khatveivei inntekte in amau zatlai hongpia hithei hi.
* Innteekte thawhhun, luphun, anneekhun lapin ciah den in. Amau masuan nanoksak khading hi.
* Napuak anguai nusiatin lungkimpah kha kei in. Nang anguai pen amau innkuan aadingin kicing
lo hi. Nangma naseem bangin tuat kei in. Thusiamna tawh anminsa hong piak pen ahimah ding
in seh ken.

* Anneek ciang naneekna nusia-in taalkhia kei in. Na omlaiteng innteekte nahuhtheih bangbang
huh hamtang in.
* Innteekte kicinlohna hangin gensia kei in. Nalungkim ngaap keileh tungkei limlim in.
* Khuapi sungah meiman tuiman kipia hi, tuia khempeuh zong phawk in.

Innteek lam pan.
* Natel mahmah mikhat longal zin tungsak kei in. Criminal migilo taivai hithei hi.Vankhaam pua
thei hi. Bangcimi cih tello-in mikhatpeuh keem kei in.

* Pasal omlo-in pasalzin saang kei in. Zin leh leeng hangin nupa kikaal thubuai tam hi.

* Anneek tuidawn zintunman thukimna omlo-in anvaak kei in. Khuanungah thusia hong kibehlap
lap ding hi.

* Zin natunsak leh a tamtanvei ding leh a ciahni ding teltak dong masa in. Amah nahuhtheihna
ciang teltak gen in. Ciangtan omlo-in hong lamen kha ding hi.

* Nazinpa in sum hong leitawi leh pia kei in. Guta vakvai mikhem tammahmah ta hi.

* A kilawhthei natna neite zin tungsak kei in. Nahuh theihna lampidang zong zaw in. Natna
lungno na innah sam kei in.

* Sangam hiangkawm longal zindohun hilo hi. Na nuntakna hong buaisak ding hi. Lungdmana trhu hangaa kipiakhiatna ahi, sehkholhna om ahihkei ngaalleh, khualmi peuhmah saang kei in. Zintun buukah kha in. Thusia tampipan nasuakta ding hi. Thadah vaakthap anvak pen migilo thapia hi-a Pasian pahtak ngah tuanlo hi. Hih khanghunah khanglui zindo hoih nawnlo hi.

Zinte a polhteh mah banginb Innteekte polhtehna hangin haksaatna tampi kituak hi. Bangkua-nuam suahnaangin khual leh tual kim leh pam tawh kizopna pilvaang mahmah kisam hi.

Thang Siangh. zogampalpi@yahoo.com

No comments: