Tuesday, August 19, 2008

GAALHAANGPA PU TUANG NGAM TAANGTHU.

PU. TUANG NGAM TAANGTHU.

Khangtaangthu a kisut ciangin, ahoih dinga kizuuntawm tam mahmah hi. Pawlkhat pen pupa khangmasate nopsakna, gualzawhnate hangin kiphasakin tuangkhawng thei uh hi. Pawlkhatte in maizumlawh aa gen ngamlo uh hi. Taangthu icihpen taangthu bangmah aa saanding ahi hi. Phuahtawm aa zuun zong hoih tuanlo hi. Ahoihleh ahoihlo tungtawnin khangthakte in pilna la-a kipuahsiam ding kisam mahmah hi.

US gam pen Taangthu ih sim ciangin Gam-innteek Red-Indiante tawh kido uh hi. Africa gam pan-a kila silate tawh nasiatakin buai uh hi. England Kumpinu khutsungpan suahtakna dingin nuntakna tampi tawh lei uh hi. Minam buaina tawlngalo-in nei uh hi. Khat leh khat kizawhthawhna leh kithahna tawh kidim hi. Khangthakte in tua haksaatna khempeuh imciplo seelsim selo-in pholak uh hi. Taangthu tawh sutkikkik uh hi. Tua haksaatna tungtawnin Constituitions hoihmahmah piangkhiasak uh a, USA gampen leitungah a suaktapen gam ahih banah leitung dangte sangin nasiatakin khangto zaw hi.

Tuhunin zong ih Pu ih Pate thuak haksaatnate hangin kidona leh ki-elnalam manawt zawlo-in hanciamna leh gualzawhnalam leh kipumkhatnalam nawt ihih ding thupi hi. Ih pukhat ih pakhat ii huntomno gualzawh picinna pen khantawn aa minamte lakah mualpho a leituathun hinawnlo hi. Hih khangah bangci kalsuan leeng hoih ding hiam, ci-in mitkhaak sitset a ngaihsuthun ahi hi.

Leitung minam khempeuh in a suan a muan uh gaalhaang-minthang khat peuhmah nei hamtang uh hi. Taanglai Kawlkumpi gaalhaang minthangte pen, Banduhla, Kyansitta cihkhawng ahi hi. Ei Khamtungah Sukte maanlai-in Tuang Ngam minthang mahmah hi. Pu. Tuang Ngam taangthu ih kikum ding hi.

Pu. Tuang Ngam pianna

Pu Tuang Ngam pen tulaitak Tonzaang township sungaa om Tualmu khua-ah teeng hi. Taanglai-in ih Pu ih Pate pen gaalmat-samat tawh kidem uh ahihmanin, galben saben pen sport nasia mahmah khatin nei uh hi. Tualmu pasal thahaat khempeuh gaal bengin kuankhia uh hi. Numei naupangte bek nusia uh hi. Pu Tuang Ngam pen naupangno hilai hi. Pasal khempeuh gaalbeng dingin a kuan sungin, Khuangnung khuate n hong sim a, a thah bangteng manin ciahpih uh hi. A pu gaalbeng hong tunkik ciangin, khuasung nadai dikdiak a, mihing khatbeek na om nawnlo hi. Tua ciangin la khat phuak hi.

a. Phunggual al bang man nua aa siallum kalawh zua saumang guak sang sumin zemnuam ing e.
b. Zua saumang guak sangsumin zem nuam ing aw, khuamual guaksa la sumin zom nuam ing e.

Pu Tuang Ngam amanpa pen Khuangnung khua Haatzawte Kim Thang a hi hi. A taikik ding lau a, suntawh zantawh kolbulh hi. A lungmuan dongin khihcip hi. Ama tungpan Mualbeem khua Sukte Pu Khan Thuam in lei hi. Pu Tuang Ngam in thutheihhun a tun ciangin a thuakna teng ngaihsunin laphuak hi.

a. Ih tungsunni vanlai ah kai ciciai e, singhen dawhtuam kol tungah kei kai ing e.
b. Singhen dawhtuam kol tungah zua pahtaang ah tungsun nin kiillam zong ven ken zong mawng e.

Pu Tuang Ngam pen silate lakpanin ciim mahmah a, thudotin nei uh hi. Sila dangte sangin itzaw uh hi. Tua hun aa Pu Khan Thuam sila khawite,

1. Pu Tuang Ngam. .....................Phiamphu.
2. Pu Chongpuithang...................Galte.
3. Pu Zunhong .............................Thatmun.
4. Pu Bena, [Bedok].....................Vunghlu.
5. Pu Haang put........................... Vangteh khua
6. Numei honkhat zong om hi.

Pu Tuang Ngam Saizaangkhua a tunna.

Pu Khan Thuam tapa Pu Gawh Pau in Saizaang khua ah inntuan sawm hi. "ih silate sungpan nadeihpen tonpih in," acih ciangin Pu Tuang Ngam tonpih hi. Saizaangah hong tangval ta a, Taangko seemsak hi. Amah a kheelbai ahihmanin Gawh Pau sanggamte leh sila pihte in simmawh uh hi. "Tuang Ngam in gaal a mat leh, haanzu leih nadingin guntui tawi ning," ci-in nuhnau uh hi. Pu Tuang Ngam in ciamteh gige hi.

A Pu Gawh Pau tawh galbeng dingin kuan uh hi. Aman gaalnih man hi. Vaaitutna zu a neek uh ciangin, laa gen a,
a. Ka pisei tawh ciam ing ee ka ninu tawh, laal nathah leh khangguntui tawi ning ci.
b. Khang guntui tawi khua suakmual nakhum zuk am, tang laithahlu khuamualah alvan bawm.

Hih la a zak ciangin, " ih ciamsa hi," ci-in seng la-in, guntui tawi dingin kipan uh hi. A pute in zu beelkhat tawh lem a, guntui tawisak nawnlo uh hi.

Saizaang khua gaalten sim

Saizaang khua sim dingin gaalte hong pai hi. Gaalvil ten phawk aa patau kiko uh hi. Gaalhung dingin Mualbeem ko uh hi. Pu Tuang Ngam Taangko ahihmah bangin, minsial kawmkawmin Asiam leh Asa ko aa, "Ka Khuangding tho in, ka Muanding tho in, nakhua gaal in hong sim hi," ci-in nakpi-in kiko hi. Khuangding leh Muanding acihpen, Saizaang khuataw aa, Sialtaang lui tunsuk madiakah a langtuak kenliangpi mualdawk khat om a, tua dawn ah Muanpi nih kimaingat hilhelin om hi. Lipkhaphuai lauhuai mahmah ci uh hi. Kum-3 simin sialkhat tawh bia uh hi.

Mualbeemte tawh kopin gaalte uumgawp a, gunkaanna Kawn saatsat hi. A thah baangteng gun in taai a, a khua uh a tungkik tamlo hi. Pu Tuang Ngam in a gaalmatte a khutme tanin a ipdimin pua hi. Pu Tuang Ngam in la phuak a,

a. Saitui vangkhua kainuam a do zatam aw, deih nakawina nabanzal paai a kuang e.
b. Gual tawh hanlung naciamna na selung aw, a mual kitawi siatlei teng kataisak e.

Mualbeem ten thahsawm.

Taanglai galdo dan pen lum leh tei tawh kithatanglai hi a, galzote pen pasal simthamcing mahmah hitakpi khong hi. Gaal azawh ciangin Pu Tuang Ngam in laphuak a, Mualbeemte thangpai in thahsawm uh hi. A la pen hibang ahi hi.

a. Ka Khuangding leh ka Muanding sum bang biang e, leido tangphuung bang kiciang taangbang
ee..........acihleh, Mualbeemte heh a, " noguak hikei uteh, ko tawh kop aa i zawh hi," ci-in that dingin kithawi hi. Pu Tuang Ngam in a dawn beek hong gensak lai un, acih ciangin gensak a,
b. Ih khang ciautui no tungah laam bang ngaang ei, Beemtui taanggual no bang aa sing omlo e,....acih ciangin lungkim takin kikhen uh hi. Tua khit ciangin Mualbeemte lungkim takin khualam zuanin ciah uh hi.

Pu Tuang Ngam hangin

Pu Tuang Ngam sabeng dingin kuankhia hi. A taamna khua khat ah, a thausialkii meitungah akoih mang hi. " Bang hangin kathausialki hong gu nahi uh hiam, ka Pu Khan Thuam tawh kong sim ding uh a, nakhuabupin kong thatkhin ding a, na inn uh kahaaltum ding uh hi," acih ciangin lau-in sial-11 tawh thuum hi. Sial-11 pen a Pu Gawh Pau kiang tunpih hi. Tua ciangin Gawh Pau tongzo hi.

Gamlian minamliante bang himawk leeng, Tuang Ngam pen Pu Gawh Pau gaalkapmang ahi hi. Gawh Pau in Pu Tuang Ngam pen zahtakin bangkua vaikhawm thuzeekpi-in zang hi. Kikamtam leh, " Kei om kei leng, cikpimei zong kuaitan zo kei niteh," cikha mawkleh zumhuai lua ding hi. Thu in la hi-a, la inzong thu hi, a kicihmah bangin,

a. Liimbelh lunmaang nunvom[sial] in zin bang khang e, von katawi tui bang siang sak zo ing e...
b. Guallen zil ing khattang phai valo ing ei, lun sumtual ton mungphuh naan nei ngawn hi e,..

Ama hangin Gawh Pau picingzo ahih ciangin sila innteng bangin koihlo a, sanggam bangkua bangin kiman uh hi. Munkhempeuhah vaihawnm khawm nekhawm dawnkhawm uh hi. Pilin ciim mahmah ahih ciangin vaihawmna khempeuh mapai mahmah hi.

A gaalla phuahte

a. Ka Khuangding leh ka Muanding sum bang biang e, leido tangphuung bang kiciang taang bang theng ee
b. Ih khang ciautuino tungah laam bang ngang e, Beemtui taanggual no bang a sing omlo ee

a. Saitui vangkhua kainuam a do zatam aw, ngaih nakawina nabanzal pai aa kuang e
b. Gual tawh hanlung naciamna naselung aw, a mual kitawi siatlei teng katai sak e..

a. Kaseino in simsal taang in e, kei zong nuamsing katanpih ding sui ing e.
b. Taang kagual in pheiphung va bang bai ci ei, dolai tengah kadin nin bai melmang e.

a. Kaseino in lunsiang mawng bang peem ing ei, gual in siallum alawhleh lo lei ing e..
b. Gual in siallum a lawh leh lolei ing aw, laimi va bang a matleh henlei ing e..

a. Nungtui vangkhua nunnuamno daidam tah a, zotnuam tuanglam ngilsa aw paankai tah e.
b. Zotnuam tuanglam ngilsa aw paankai tah a, kadawn luitui kadawn nawn loh ding aw e..

a. Ka Khua ngai ing kanu vangkhua ngai ing e, kalam ngai ing kakhawlmual lam ngai ing e.
b. Kalam ngai ing kakhawlmual lam ngai ing aw, kadawn ngai ing kadawn luitui ngai ing e..

a. Mi a ciin tawh a tuai tawh vailo kuan ven, lailam khuasuak mualah hawm suangvum bang e..
b. Khattang vailo kuan ing e khua tuanglam ah, pupa gamzaang gii sing hawi bang neem ing e..

Tedim khuate a phuah.

a. Dimtui gual aw khuai bang a kahaang nacih, Zangtui ih vangkhua a sing zo omlo e.
b. Sakciang aa mi Dimtui gual tonbgtam lo vua, luntawi vang a khaimulaam siam zil hing e

a. Mi kitawi ven a phung tawh kitawi tah a, kei zong kasiallumno tawh kitawi ing e..
b. Siallum kawlciang namcihgual kihei taleh , khat aa khang zong khuakiim in lo bang lel e.

Pu Tuang Ngam in zi nei

Pu Tuang Ngam in Ciin Giak tenpih hi. Ta neihak ahih ciangintasel or tatah ahih ding lau a patau mahmah a, lungneu mahmah hi.
a. Ngaih aw nadawi-ai hiam aw kei dawi-ai hiam, pheiphung tungah vonsen laam lo ding aw e
b. Pheiphung tungah vonsen laam lo ding aa maw, Khuangnung nungtuang aa leiloh leng ding aw
ee....

a. Tum bang guaina naitah aa lobang tulna,zalai lawi bang kathan nawn loh ding aw e
b. Kahen gensing zalawi bang kathan gen sing dolai tengah kadin nawn loh ding aw e..

a. Ngalliam kapaal tualkia ei laantheu ing aw, zangsa kamkei kanahdawn laikaang tah e
b. Zangsa kamkei kanahdawn laikaang tah aa tungmuvanlai kakuizil tual aa kia ee.

a. Omlai veei ing khunlaan ah hul ning niang ing, kakaankil ah tongdam aa bia omlo e
b. Kasak luang pawh zotaang bang a damlai-in, Tuangtui tuangdai ten deih e, phung in deih e..

Minlawhna kheelsak.

Ei Zomite in minam-leh-Beh zui-in minlawhna kineituam ciat hi. Tuulpi kici Beh-siampi kinei hi. Gaal-aaite, Sa-aaite, Sa-mualsuahte khempeuh in tua Minlawhna zangin amau Phungmin laamto uh hi. Hoihna leh gualzawhna khatpeuh aneihhun ciangin amau Phungmin taangin tua Minlawhna zangin minsial uh hi.

Pu Tuang Ngam pen Sukte Innpi bangkua tawh khangkhawm ahih ciangin ama hunsung Sukzotu ci-in minlo hi. Ama sihkhit ciangin Minlawhna laih dingin vaikha hi. "Sabeng unla namat peuhpeuh utawh hong phutuah un, ka Khaan nakhia un, ka vamul hong kaapkhia unla, Vanlaitu ci-in minlo un," ci-in gen hi. Pau Khawm tapa Thawng Tun in ngalpi khat man a, tua tawh Khaan khia-in Phutuah hi. Tua ni aa kipanin Phiamphu suan ahi, Pu Tuang Ngam khahte in, Vanlaitu in minlo uh hi.

Vanlai hong piankhiatna.

Phiamphu, Phiam Thang, Gial Kim, Kam Gen, Nawh Sente a phatlaitakin, Suantak leh Samte tawh kibehmat uh hi. Tua laitakin gaalten hong sim a, Phiamphute guallel aa thatmai uh hi. Cimanglo ding aa Pasian geelna om hiding hiam, naupangno khat luisung aa bu gaalten thah a sawmlaitakin Muvanlai nupa in vantung panin ngumlutin bawh a, Beh aa kimatpih sanggamten vadelh hi. Luisungah naupang khat om amuh ciangin, ciahpih in keem uh hi. " Namin bang hiam, na nu kua hiam, na pa kua hiam?" ci-in a dot hangin theilo hi. Muvanlai hotkhiatsa aa suakta ahih ciangin VANLAAI ci ni, ci uh hi.

Phiamphute han-lapi.

" Thangtui maang in ee, kazua henkol bulh, zaitha thawng e, a maang tui bang la ing e, pupa khuasuak mual ah zua min thei bang lo ing e,,"

Minlawhna hong laih ciangin, suahtakna thangko mahtawh kibang ahi hi. A pu Sukte in, " Bangthu hong thei sese nei vuam oo, Bangbang ahi zongin sanggam kizopna paii tuan kei ni. Zubeel ankuang vaihawm khawm ni. " ci ahih ciangin sanggam uu leh nau bangmahin kizom uh hi. Ki-itna peengsak tuanlo uh hi.

Sukte-hun hong bei ciangin, pawlkhat in langpanin elbawl uh hi. Tua thu tawh kisai Tun Thual ngaihsutna hibang ahi hi. " Sanggam tamlua ngeilo, minam tamlua cih om ngeilo hi. Innkuankhat aa omsa, ankuang umkhawmsa kilangdo sangin ki-it leeng mainawt zaw ding hi. Cikmah hunin Sila-Ngeina omkik lo ding hi." ci hi. England gam Democracy ki-ukna tawh ki-uk uh hi. Gam makai ding mipil misiam mipite in teel uh hi. England kumpi kiphiat tuanlo hi. Mipi deihna tawh ki-uk hi. Kumpigam beisak lo hi. USA zong England kumpi khutsung pan suahtakna la uh hi. Mi tultampi in sihlawh uh hi. A hih hangin ki-el tuanlo hi. Tudongin kipumkhatin naseem uh hi. Kuaman zolo hi.

Taangthului tawphah aa kideidan hun hinawnlo hi.Zomite kipumkhat theihna ding hanciam hun ahi hi.

Kamsaangte bangin mukhol.

Pu Tuang Ngam pen pil beklo ciim beklo-in,amauhun aa Sport thupi pen ahi, gaalbeng thahaatin gaal tampi man hi. A thung-ip dimin a gaalte khutme liangkuah ngei hi. Amau hunin pasal thahaat ngalliam mahmah hi-a, kuamah in tangtakin en ngamlo hi. Laisiangtho sungah, " Saul in tultul thenthen that, David in sim zawhloh that," acih tawh kibang ahi hi. A pu Gawh Pau khawi leh gulh khempeuh ama topsa ngentang ahi hi.

Tua bek thamlo-in mailam thupiang ding muhkholhna nei hi. Mang khiatsiam hi. Thugil thuhaksa khempeuh ama kiang kitun hi. A genkholhthu pawlkhat,

* Tawmbing hong maang ding hi.
* Gualnam in laihin Gualnam hong maang ding hi.
* Gualnam pen Sukte in laih ding hi.
* Sukte maan laitakin Tukbeeksawm hong khang ding a, tua laitakin kasuan kakhak inn-40 pha ding hi. Kham leh zaangah ganhingguh leh mihingguh kikhenlo-in kiciau ding hi. Tua pen Japan gaal hidingin ki-ummawh hi. Tua banah Khammi Zaangmi kideidan lo-in kiteengkhawm hi. Tua thu mukhol hi-in um uh hi.

Kapteel khua ah Hatzawte in mangkhat man hi. A lungsim lawnglua ahihmanin aakmasa khuanin tho a, Pu Tuang Ngam kiangah vahawh hi. Gaallai cih ciangin naphawk pah a, ' bang eh kata hong lol si cia," acihleh, a mangmat teng gen hi. " Kamangin ka innnuai ah tuilii kicing a, ka innkhuam khempeuh tum hi." ci-in gen hi. Tua ciangin Pu Tuang Ngam in, " Kata aw, lah dah pah kenla, zong khasia pah kei in. A sawtlo-in liaupi natuak ding hi. Lawi-8 naliau ding aa,nang neihsa in cin lo ding hi. Na uu nanau neihsa a um a beel a zam a dak dongin nakaihkhop khit u ciangin nacin zo pan ding uh hi." ci-in gen hi. Khakhat sawt nailo-in tungpah hi. Lawi-8 liau hi. Tua hunin lawigiat pen Ks 240 ahi hi. Aneihsa khempeuh kihawk siangsak hi.

Pu Tuang Ngam pen a suahna Tualmu panin gaalten man a, Khuangnung khua tung hi. Khuangnung panin Mualbeem tung leuleu hi. Mualbeem innpi panin Saizaang khua tung hi. Saizaang khua a tun ciangin Pi Ciin Giak tawh teng uh hi. Tapasal nga leh tanu nih nei uh hi.

Tapa Tanu
1. Vaih Kim 1. Nuam Nem.
2. Pau Khawm 2. Uap Zel.
3. En Khoi
4. Pau Khual
5. Awn Vial.

Hih teng suan leh khak inn-40 vaal a phak laitakin Japan gaal hong tung hi. Tulaitakin, Kapteel, tuitawh, Haimual, Sakhangyi, Chanthagyi, Sawbuayeshin, Pyidawtha, Kalemyo khua tengah om uh hi.

Asuan akhakte thu vaikhak.

* Taangkogui ihi hi. Taangko seem un.
* Siikseekgui ihi hi siikseek un.
* Siampigui ihihi, siampu dawisa seem un. Dawineu khempeu kithoih thei hi.
* Tuikhuk khuatgui ihi hi. Tuikhuk khuat un.
* Neih leh lamgui ihi hi. Sum zong un, lokho un leithau nane ding uh hi. Gankhawi un, cipha ding hi.

Hihloh ding

* Dawilian ahi, phaiphengphah, lingguikaih, bumleh hih kei un.
* Khuangkaan kei un. Khuangkaan nam ihi kei hi. Gilpuak thei hi.

Sihna tawh kisai

* Puulpi zavaatin lau kei un. Pulnatna tawh kisilo ding hi. Tua natna in hong sukha lo ding hi.
* Gal leh sa na kidawm un. Ei zong gaalmanin gaal kithat hi. Samangui hi hang.
* Sihtheihna tuamtuam na kidawm un.

Pu Tuang Ngam a sih ciangin a tapa lina Pau Khual in gui hi. A sih ciangin Pu Pau Khawm in la tawh kha hi.
a. Phunghawm bansam zua khattang sa bang nahei, von in limsawl bang kon liah lolai hi ee.
b. Tulai sinthu nangai un uu leh nau aw, phunglai sinthu zensiam teng taang bang pha e.

Latung aa sak ding.
a. Zua aw napham lungsiit lo aw khaimu kha tawh hei veh aw.
b. Khaimu kha tawh nahei vadial zua aw e etlawm sang e.

Mihing pen bangzahta-in thahaatin minthang mahleengzong, ih teek ciangin niinpa bang kihi lel a, ih sunaa piang suan leh khak picing keileh, hehpih huai mahmah hi. Pu Tuang Ngam beina hibang ahi hi.

Gaalkap mangpa.

Pu Tuang Ngam pen Mualbeem innpi leh Saizaang innpi uksungah Taangko seem hi. Innpi taangkote pen galkapmaang ahi hi. Hih bangkua galmuanna pen ama khutsungah om hi. Amah vanlian mahmah kisuan hi. Galsim aa kuankhiate aman uk hi. Ukpihun kici Sukte khansung ahihmanin amau haatna khempeuh innteek pute haatna suak a, amau samat-galmat khempeuh inntek pute aa suak sak hi. Taanglai innpi bangkua uksungah pasal thahaat mintyhang tampi om hi. Tua mithahaat minthangte amau mintawh kipahtawi ngamlo hi.

Song Theu leh Pum Za Mang kitawng hi. Pum Za Mang in, " Song Theu nehtual deldal " acihleh, " Ee maw pu, kanehtual bel, mi mat peuh keimat nacih a, mi thah peuh mithah ci a, hanla sa a thau nalotlot,kaneh kadawhdawhna aa hici hilo maw," cikik hi. Tuhun bel Sukte zong Sukt mintawh bangmah piangtuanlo ding hi. Adangten zong elding hilo hi. Gam leh minam aadingin kua pil hiam, ? Kua kipiazo hiam? Kua in gam aa dingin bang seem hiam cih longal masuan dang ih nei kei hi.

Thang Siangh. zogampalpi@yahoo.com

No comments: