Monday, July 7, 2008

BIAKNA LEH NGEINA. ( ii )

ZOMITE KI-UAPNA THUKHUN.

Ki-uapdan panmun Sehna thukhun.

Sanggam Bul-leh-Teek, Sanggam-phamawh, Tanu-tapa ci-in a tuamtuamin kizang hi. Eimun ciatah zatdan lawhdan kilamdang kha ding hi. Nalungsim mitkha tawh thubulphuh enkawmsa-in natelsiam in!

Ei Zomite pen nopna-dahna-ah ki-uap diak minamte ihi hi. Ki-uapna thukhun kiptakin kinei hi. Ahau azawng omlo-in tua thukhun in huamkim hi. Panmun kisehna omdimdiam ahihmanin, a haute khengval theilo aa, a zawngte zong tasam tuanlo hi. Ih Pu ih Pate pen thukpil mahmah mawk uh hi. Panmun kisehna banah a haute pen a pualam panin a uap tamzaw deuh uh a, a zawngte tawmzaw deuh bek hi. Hauleh zawngleh panmun kisehna bangin zuih kul a, kuamah giautaulo-in tasam theilo hi.

Hih Ngeina leh Thukhunte pen Lawki Pupate khun ahihmanin Zu leh Sakuang tawh kizui den hi. Sanggambul leh sanggamdawn zui-in zu leh sa kihawm aa abullam kihamphat hi. Gamtatna-ah zong abulte liantatin adawnte neutat zaw pah hi.

Sanggam zondan.

Sanggam a kizon ciangin nNumeilam leh Pasallam kikhaikim dingin kigual hi. Tua panmunte pen Nopna leh Dahna munah awngkhong sak lo hi. Ahihtheih keileh amau taangin khatteitei cial uh hi. Ei taang-a dingte pen Puakdawn kici hi. Puakdawnte pen eitan taang zu leh sa kipia hi.

Pasallam pan.

Thalloh or Bangkuapi pen Phungsung leh Bangkuasung panmun lakpan vanlianpen kisuan ahi hi. Nopna, dahna, kolbulh-khauhen tuak-a zumkong mangkong phutna leh tuahsiatna khempeuh thuvaanpi ahi hi. Sanggamte taangin kikham tawntung hi. Tua ahih ciangin Innluahpipa kiseh hi. Uunau sungpan luangpham ding-a muanpipen ahi hi.

Ih Pu ih Pate in Tualgal do uh hi. Khat leh khat Phuu kila uh hi. A sanggamte Phuu a ladingin Uupipa sang-a, muanhuaizaw omlo hi. Kolbulh khauhen tuak a om ciangin suut' hi. Leiba alohzawh keileh lohsak hi. Zi-leh-ta leisak hi. Innsia-losia vaanin puahpih hi. Thusia-thupha hawmding geelding khempeuh pen Thalloh or Bangkuapi lo-in kikhensat lo hi.

Zinkhak kici Sanggam nihna.
Zinkhak pen Thallohpipa zom ahi hi. Sanggam nihna zong ci uh hi. Sanggam naipente lakah a muan pen khat kiman(kiseh) hi. Thallohpipa vangik lua ahih ciangin a puakpih dingin Sanggam nihna Zinkhak kiguang ahi hi. Hilh ding, gen ding leh thuzaksak ding khempeuh aman vaan hi. Khual leh tual pan hong pai ahi zin-leh leengte zintun sehsak hi.

Tanupi, Haitawi, Tuitak.
Innsung Tanupi or Tuitak or Haitawi pen Tanu mokhakte sungpan ahaampen mah kiseh hi. Tua ahih ciangin Tanupi ci uh hi. Bangkuapi-thoi or Innsungpi-thoih or Pusa-toih ciangin Siampipa tuiphih ding zu taksak ahih ciangin Tuitaak kici hi. Tulpipa haikeu tawi sak ahihmanin Haitawi zong kici hi. Amah pen Nopna-dahna nasep ding khempeuh vaihawmpi hi-a, Managing Officer tawh kibang hi.

Tanu-nihna, Sawlla, Tanu-nauzaw.
Tanupi tawh kibangin seemkhawm uh hi. Mokhakte sungpan ahaamlam mah kizong hi. Dawipi or Innsungpi thoih ciangin sagolhna ding sialsawlmaam leh Nuhdo-song aa suan ding sawlsan hiang bawk laa ahih ciangin Sawlla kici hi.

Hih Tanupi nihte in innsung nasep khempeuh buplak ahih ciangin vangik mahmah hi. Sihna-ah dammawh agim aa kipan a-zun a-eek siak sak hi. Siluang a paikhiat mateng tenpih hi. Tanu-khak kici tanu-nautaangte nasep hawmsak a, khut kilenin seemkhawm uh hi. Tanu-nihna pen Work-supervisor tawh kibang hi.

Sanggambul-thumna, Beh-sabawl.
Behsung aa sanggam muancing khat kiseh hi. Nopna-dahna munah ganpum zat a kisapleh aman a ngah nadingin vaan pah hi. Thallohpa sawl bangin sa semin hawm hi. Thukhun zui-in sa asemtheih keileh asiam cial hi. Zomite Ngeina sungah Panmun zui-aa sa kihawmte pen atheepdeuh, a vodeuh ki-encik mahmah hi. A sasaan ahoih keileh kinolh thei hi. Satahn anolh ciangin ama panmun zong nolh hipah hi. Deihsak leh deihsaklo pen sasem hoih leh hoihlo tungpan sittel uh hi. Tua ahih ciangin sasemte siam mahmah kisam aa, kidop mahmah zong kisam hi.

Behthusa.
Innlak sanggamdawn khat kizong hi. Buaihunsung lai-aatpi-in kizang hi. Sanggam Bul-leh-teek kisehna ciamteh hi. Nopna-dahna hun-a ki-uapna sum leh khuttawi khempeuh ciamteh hi. Leengla phazah, sum ngahzah, an kingahzah, zubeel phazah, cikhum bawngnawi kipia khempeuh ciamteh hi. Zubeel pai khempeuh sangkhia-in a gual khit ciangin zuleih hi. Niangtui zatna munah niangtui awm hi. Innlam ciangin innkim innpam aa ninpa nahtak kinusiate phiatin puahsiang hi.

Numeilam pan.

Sunghpi.
Numeilam panin Bul-khatna ahi hi. Ih Zi hong paikhiatna bangkua bulpen kizong hi. Numeilam panaa thukuppih a lianpen ahi hi. Ih Zi sanggam lakpan a haampen kiseh hi.

Sungh-sabawl.
Beh-sabawl tawh a kibangin seemkhawm uh hi.

Nuphal.
Nuphal khempeuh pen sanggam gualna sungah kihel lo hi. Phamawh om ciangin Nuphal dinmun khat kiguang hi. Zawl tawh a tatna uh kibang hi. Ton-zupinun ciangin Zawl leh Nuphal in Antawi piakhawm uh hi. Sih ciangin mipi heu sungin amaute nih in innteek tutpih hi. Sigui khit ciangin mipi sigalte pen inn aa ciah tawh han pai tawh, kikhenthaang ahihmanin, innteekah kuamah omlo hi. Sinung ci-in Paunakin kinei hi. Tua hunsung teng Zawl leh Nuphal in innteekte zupeng kiciampih aa, hehnepna-in dahla sutpih uh hi. Si nungah latung leh lagualnuam khawng sak luanluan kideihlo hi. La-awi tawh aw damkaihin sa uh hi.

Zawl pen neulawm ahi khangual ngaih khat kiman hi. Ton zupinun ciangin sial gawhna ding khau kiheek sak hi. Songsuite tawh song nuai-ah Ailawng-to in zanhak uh hi. Zawlngawng kici-in sial ngawngsa kipia hi.

Hih sanggam Bul-leh-teek panmun pen a khang khangin kikhel suksuk hi. Hih Thukhun pen Pupa Ngeina Lawkite hunin muibun mahmah hi. Khangmasa Zomite thukhun pen kician sinsen a, Tapidaw kici Christian hun nangawnah kipaisiang theilo hi.

Ki-uapna Thukhun Puahphat huai.

Ki-uapna thukhun pen Zomi Lawki-hun tawh kituakin kilawm ngiaingiai mahmah hi. Ahi zongin tuapen leitung dang tawh kizoploh hunlai ahi hi. Bangzahin hoih taseleh ahun paizia tawh a kituak keileh laihding puahding hito zel hi. Ngeina hi ci-in puah ngei kei mawk leng, savun umlui sunga leenggahtui-thak thun mah bang ding hi. Khuazing leh khuavak koihkhop bang ding hi.

Christian Biakna leh Lawki Pupate thukhun pen kituak taktak lo, lah kipai siang theilo khatin om nemnum hi. Puahthakna thukhun kician omlo ahihmanin minamdangte ngeina in hong huzaap zaw a, tua bangin kipaipai lel hi. Ngeina amanthan ciangin minam zong alangtaang a mang khin ahi hi. Kampau mangleh minambup mang ahi hi.

Tua ahih ciangin Christian-hun zui-in Ki-uapna puahphathuai kasa hi. Pupa Ngeina pen Lawki-hun tawh kitangaih mahmah hi. Si-leh-sa kizoppih sanggam honkhat ki-uapna ahihmah bangin, muhna toisak thamlo-in minam itna zong toihuam lua hi. Kiim leh paam tawh kimuhna ding lampi tawmlua hi. Beh-leh-phung min bekmah tawh minsialin lei kituantuan a, minambup aading khualna om nawnlo hi. Minam nangawm ihmi-ihnam ahilam kiphawk lo hi.

Hih khang pen min mai-ah Behmin suanhun hinawnlo hi. Gambup minambup khual hun ahi hi. Min mai-ah Behmin suan pen khialhna omlo napi, lungsim huamkhak tawmlua ahih ciangin, minambup makai dingin lungsim picing keileh kilawmsak hi.

Hunlui ki-uapna.

Sanggamlam Numeilam
1. Thalloh 1. Sunghpi
2. Zinkhak 2. Puu
3. Tanupi-Tuitaak. 3. Sunghsabawl
4. Sawlla, Tanu-nihna 4. Vengthusa.
5. Beh thusa. 5. Nuphal.
___________________________________

Hih a tungaa bangin i ki-uap-a, agalva aate tawh kisukkhakna om nawnlo hi. Zomite thukhun pen Lawki-hun aadingin pauban omlo dongin hoih napi, gamlian, namlian, miphunglian suahna ding nakpi takin hong dongkholh leuleu hi. Anam-anamin, abawng-abawngin akhil-akhilin hong koih hi. Minampi lungsim, gamlian lungsim hong paihkhiatsak ahihmanin Beh khat leh khat kidem ki-elna tam a, gambuppi kithutuahna leh kikhual kikepna thakiam hi. Ih do ding Gal kido lo-in ei leh ei kido-in nitum den hi. Lampi-thak zonhun hi.

Khangthak Zomite.

Beh leh Phung ki-uapna pan khua-leh-tui ki-uapna ah, khua-leh-tui ki-uapna pan gam-leh minam minam ki-uapna-ah, i kalsuan kul ding hi. Nopna leh Dahna munah sanggam uu-leh-nau pen pau kullo-in kidelh lel hi. Ki-uapna pen khuapiliante block in khen a, khuaneute pen khuabupin vaihawm huai hi.

Sihhun aading.

Zomite ih nat ciangin Tanute in suntawh-zantawh giahdenin ki-ompih hi. Tuhun leuleu mipilgamte-ah dammawh nai-ah mi-cidamte kinehsak lo hi. A kilawhthei natna ahihleh Zato ahzong kihawhsak lo hi. Cina anpiak-hun, zatui suthun leh kisilhunin kidalna zangin cina keem uh hi. Cina kualpihpih lo hi. Asih ciangin a votdei sungah seng pah hi. Cina adam ding a thupi zahin cidamte natna a ngahloh ding zong thupi hi.

Ei kiangah tua bang taktak ding haksa lai hi. Ahi zongin misiluang sawtvei tutpih pen lauhuai mahmah hi. Kawlte asih ciangin singkuangah guangin apua-ah koihkhia pah hi. Ei Zomite in tua bangin kihih nuam phalo hi. Ahih hangin siluang paihding pen Innteek donglo-in Hausa te leh Pawlpi-uk siate kikup ding ahi hi. Nattom a lauhuai pulnatna hangaa si ahihleh manlaang takin paih ding ahi hi. Natsau sihngeina ahihleh zankhat or sunkhat koih hang phamawh lo hi.

Misi tungtaangah hunzat pen Pawlpi in zang henla, sigui nasep tuamtuamte pen Khangnote aa hisak leeng, Pawl deidan omlo, Beh leh Phung deidan omlo, khua leh tui ki-uapna suak pah lel hi. Meigong tagahte zong dongtang tuanlo hi. Kuakua a si zongin Veng-Khangnote in singkhuah khatciat, ci-al,antang piakzawh bangbang dong ding uh hi. Ki-uapna pen a zawng a hau kilamdang se lo hi.

Khuasungah lukhat damlo lokho zolo a om ciangin Khangnote nikhat vakuan leh a lo zawhsak pah a, thakhatciat kigawm khawm hi-a, kuamah thazaang tuanlo hi. Innteek aadingin kumkhat sepding pen nikhatsungin kizo a, nasia mahmah hi. Mikaangte in, "Unity is Strength " acih hibang munte ahi hi. Mimalte kipumkhat leh khuasung kipumkhat hi. Khua khempeuh kipumkhat leh gamleh-minam kipumkhat ahi hi. Minambup kipumkhatna pen khuasung pan kipan hi.

Tua ahih ciangin sanggam ki-uapna pan Veeng ki-uapna, Veeng ki-uapna panin khua leh Tui ki-uapna, khua leh tui ki-uapna panin gam leh minam ki-uapna dongin Ih khantohna dingin ngaihsunin geelkhawm ni.

Thang Siangh. zogampalpi@yahoo.com


No comments: